Bij Aswoensdag 2012

"Gedenk, mens, dat gij uit stof gemaakt zijt en dat gij tot stof zult weerkeren," klonk ook dit jaar weer vertrouwd in mijn oren op Aswoensdag ... Soms klinkt dit als een onheilsmelding die de bedoeling heeft te relativeren: "je levensjaren zijn geteld, en het is best dat je je daar bewust van bent in je gewone doen en laten." Dit jaar klonk het me eerder als een geruststellende en bemoedigende toezegging: "weet dat je deel bent van het universum, van zijn geschiedenis en evolutie, van zijn drang om tot bewustzijn van zichzelf te komen, van zijn bewustzijn schepping te zijn in een geprivilegieerde relatie tot de Schepper ... weet dat je hier, in deze wereld, thuis bent en dat je er ook verantwoordelijk voor bent: uit het stof waaruit jij gemaakt bent groeit deze schepping." Zo ligt het eerste accent van deze vasten dit jaar niet zozeer op de ascese van het zich ontzeggen, maar wel op een positieve drijfkracht om deze wereld te dienen op de best mogelijke wijze, wat natuurlijk ook betekent dat ik de kaart van mijn ego niet overspeel, dat ik eigenbelang en eigen bezit weet te relativeren als deel van het stof waaruit ik opgebouwd ben en waaruit het hele universum zich zoekend opbouwt. De vreugde om dat "stof" dat onze schepping opbouwt en het respect voor dat "stof" zullen bepalen wat vasten betekent.

Mensen in beweging: drie wijzen uit het Oosten

Tijdens de 9 uur eucharistieviering in de Sint Jacobskerk (Antwerpen) kwamen een boeiend perspectief op de "drie koningen" aan bod. Gewoonlijk hanteren we een perspectief waarin we het standpunt innemen van die drie wijzen, zo op zoek naar de belofte van de komende Heer dat ze er een zware reis voor ondernemen in het zog van een ster die hen aanlokt. Nu werden we uitgenodigd om die drie wijze mensen uit het Oosten te zien als "vreemde" mensen die ons komen onthullen wie die Heer in ons midden is en waar die Heer verblijft. De viering van vandaag wordt dan een uitnodiging om te zien hoe het de vreemde mens is - de mens in beweging, de migrant - die ons doet zien dat in ons midden de Heer reeds aanwezig is, terwijl wij blind zijn voor hem.

Zo dikwijls menen wij te weten wie God is en hoe God zich aan ons openbaart. Het wonderbare van dit feest is dat de vreemde mens ons openbaart waar God te zoeken en te vinden ... Kunnen wij die vreemde mens ontvangen? Of zijn we als een koning Herodes die zich bedreigd voelt, zo bedreigd dat hij bereid is er moorden voor te plegen? Kunnen wij aanvaarden dat God zich aandient daar waar we God niet verwachten?

Een nieuwe ethiek voor een oude planeet?

Vandaag mocht ik in het oudste Gentse gebouw, de Sint Baafsabdij, een debat bijwonen georganiseerd door Terra Reversa, MO* en de Buren van de Abdij rond het thema: "een nieuwe ethiek voor een oude planeet ... een debat over duurzaamheid en rechtvaardigheid". De hoofdactoren van het debat zijn te zien op de foto: Alma De Walsche van het tijdschrift MO*, Jef Peeters filosoof en hoofdredacteur van het tijdschrift Oikos, de Nederlandse milieufilosoof Koo van der Wal, Marian De Blonde (UA), Annick De Witt (VU Amsterdam) en Toon Vandevelde (K.U.Leuven).

Ik haal enkele discussiepunten aan die mij getroffen hebben in de boeiende uiteenzettingen en discussies.

Het viel me op de eerste plaats op hoe hard Koo, Marian en Annick waren voor de moderniteit. De schuld voor de huidige milieucrisis is op de eerste plaats, zo begrijp ik hen, te zoeken bij het moderne wereldbeeld, met zijn instrumentalistische visie op wereld en mens, met zijn operationele rationaliteit, en met zijn gelijkstelling van welvaart en welzijn. Ik ben het er natuurlijk eens dat de milieucrisis nauw verbonden is met onze wereldbeelden en de wijze waarop wij onze maatschappijen inrichten. Daar is zeker iets misgelopen, maar ik weet niet of ik de moderniteit zo zwaar zou aanpakken - het lijkt mij eerder te gaan om perversies van de moderniteit, met name daar waar wetenschappelijke rationaliteit (in het bijzonder de rationaliteit van de eocnomie) omwille van allerlei belangen eenzijdig wordt gehanteerd en absoluut wordt gesteld waarbij de indruk gewekt wordt dat de rationaliteit zelf en niet het (op belangen gerichte) politieke gebruik dat men ervan maakt onze wereld en samenlevingen uittekent.

Toon legde de nadruk op de economie en hoe deze een belangrijke rol kan spelen: om de milieucrisis tegen te gaan kan men op efficiënte wijze met belastingen werken, of ook de "ware" kosten aanrekenen (bvb. van het vliegtuigreizen). Deze discussies over de rol van de economie en hoe de economische wetmatigheden onze wereldbeelden kleuren, blijven voor mij moeilijk en ik heb de indruk niet altijd te begrijpen.

Ik heb genoten van de nadruk die Marian legde op het belang van het samen dromen en fantaseren van een toekomst, die dan als verbeelding ons huidige handelen kan stimuleren en opwekken. Dit is een mooi eschatologisch perspectief, dat ik ook graag onder de noemer "vieren" plaats: soms moeten we dit visioen vieren of spelen: de fantasie grijpt ons dan ook aan in ons concrete dagdagelijkse leven.

Tenslotte vond ik de aanbevelingen van Toon voor een nieuwe ethiek bijzonder uitdagend. (1) Een nieuwe ethiek moet niet alleen de wonden van de nabije mens helen, maar ook tot solidariteit oproepen met mensen die zowel in de tijd als in de ruimte, ver van ons zijn. (2) Een nieuwe ethiek moet ons opnieuw leren omgaan met het stellen van grenzen. (3) Een nieuwe ethiek moet de actoren op een nieuwe wijze tijdsbewust maken en de tijdshorizon verleggen. We denken immers te veel op korte termijn, re-actief, en niet op lange termijn, pro-actief. Dit is in het bijzonder een probleem voor onze politici, die heel dikwijls te veel afgestemd zijn op de komende verkiezingen: zover denken ze.

Deze namiddag was voor mij een aanmoediging om verder het belang te blijven benadrukken van gemeenschappelijke onderscheiding en relationeel constructionisme.

Voor wie nog enkele fotos wenst te zien van het debat.

Peter Tom Jones over ecologische economie in een wereld in transitie

Op donderdagavond 15 mei was Peter Tom Jones, ingenieur metaalkunde aan de K.U.Leuven, te gast op het Forum voor Bevrijdingstheologieën, waar hij sprak en van gedachten wisselde met de aanwezige leden van het Forum over duurzame transitie. Tom, op wiens webstek heel wat materiaal over de milieu-uitdagingen terug te vinden is, begon met een gevatte schets van de crisis en haar uitdagingen. Ja, het klimaat is aan het opwarmen en menselijke activiteit (voedsel, transport, recreatie, woning) is de hoofdverantwoordelijke. Ja, de rijkste landen dragen daarbij de grootste historische verantwoordelijkheid, terwijl de arme regio's de grootste moeite hebben om zich aan te passen: ze beschikken noch over geld noch over de nodige technologie. Dat is meteen een ethische kwestie. De ecosceptici die thans van oordeel zijn dat het een kwestie is van aanpassing zonder dat mitigatie daar nog komt bij kijken zijn brutaal: ze schrijven meteen een groot deel van de lijdende bevolking van onze planeet af. Aartsbisschop Desmund Tutu spreekt daarom van "Adaptation Apartheid": wie rijk is kan zich aanpassen, wie arm is wordt de pineut. Ecosceptici zijn dus niet alleen verkeerd in hun analyse, hun positie is ook ethisch onaanvaardbaar.

De situatie is zeer ernstig, maar Tom denkt proactief en optimistisch. De visie-vraag is belangrijk: waar willen we binnen 50 jaar met onze wereld staan? Welke technologische middelen willen we ontwikkelen om daar te geraken en welke gedragsveranderingen gaan daarbij nodig zijn, want de technologie schiet op zich te kort. Hoe maken we de transitie of overgang naar een duurzame wereld? Hierbij suggereert Tom een viervoudige E-strategie: Enable, Encourage, Exemplify, Engage. Op wereldniveau kan men een "contraction and convergence" politiek voeren: de levenswijze in de rijke westerse landen is niet duurzaam en deze moeten hun CO2 productie inkrimpen tot zij samen met de landen in ontwikkeling, die ruimte krijgen om te groeien, een CO2 uitstoot niveau bereiken dat voor de wereld als geheel duurzaam is. Dit vereist "transitie management", overgangsmanagement, waarbij creatieve spitslopers een belangrijke rol spelen.

In de persoon van Tom wordt al heel snel duidelijk hoe complex en veelzijdig de uitdagingen zijn: hier is niet alleen een ingenieur aan het woord, maar iemand die in de diepte weet heeft van economische en sociologische debatten, iemand die over een fijne ethisch aanvoelen beschikt, en iemand die het ook belangrijk vindt dat theologen en religieuze organisaties zich hierbij engageren. Tom is een besmettelijk iemand in de positieve zin van het woord: hij bemoedigt, opent pistes en creativiteit. Ik probeer zelf theologische heuristiek te onderrichten aan jonge theologiestudenten die leven in een transitietijd; Tom benadrukt eveneens de noodzaak om te denken in termen van transitie, ook in de economie, de wetenschappen, enz.

Foto's van de bijeenkomst zijn te vinden op de volgende webpagina.

Foto's bij de LOGOS III vormingsdag van 5 mei 2008

Op 5 mei 2008 organiseerde de onderzoekseenheid systematische theologie (OEST) van de faculteit godgeleerdheid van de K.U.Leuven haar derde LOGOS vormingsdag, met als thema: "Wanneer de schepping kreunt in barensweeën: hedendaagse reflecties over schepping". Foto's over deze bijeenkomst zijn te vinden op deze webpagina. Ten behoeve van de Engelstalige studenten van de faculteit heb ik enkele overwegingen gepubliceerd op mijn Engelstalige blog. Er werd eveneens bij Halewijn, onder dezelfde titel als de studiedag een boek uitgegeven (door Anneleen Decoene, Marianne Servaas, en mezelf) met de verschillende bijdragen.

Halfjaarlijkse EVKT bijeenkomst over theologie, geloof en wetenschap

Vandaag hield het EVKT, de Vlaamse sectie van het ESCT (European Society for Catholic Theology) haar halfjaarlijkse bijeenkomst. Aan Taede Smedes, medewerker aan de onderzoekseenheid systematische theologie (OEST) van de faculteit godgeleerdheid van de K.U.Leuven, en aan Jürgen François, professor in de scheppingsleer aan het Brugse Groot-Seminarie die onlangs in het tijdschrift Collationes (38(2008):1, 5-30) een artikel schreef met als titel: "Dat kan toch geen toeval zijn! Achtergronden en kritische kanttekeningen bij intelligent design", was gevraagd om een inleiding te verzorgen rond het thema "geloof, theologie en wetenschap". Het werd een bijzonder boeiend gesprek waarbij ik enkele gedachten neergeschreven heb in mijn Engelstalige blog. Het valt mij vooral op hoe wij nood hebben aan heuristich, onderscheidend, transdisciplinair en relationeel theologisch denken.

Gustavo Gutiérrez te gast op het Forum voor Bevrijdingstheologieën

In het laatste nummer van het weekblad Tertio verscheen een artikel van de hand van Jan Glorieux ('Dienst aan de arme is dienst aan Christus') over het bezoek van de bevrijdingstheoloog Gustavo Gutiérrez o.p. aan het Centrum en het Forum voor Bevrijdingstheologieën. Op een bijzonder seminarie in de loop van de namiddag sprak G. Gutiérrez over theologie in tijden van globalisatie. 's Avonds op het Forum bracht hij een bijdrage over de voorkeursoptie voor de armen. Wie foto's wil zien van deze gebeurtenis kan terecht op deze webpagina.