Ecofeministische mijmeringen

Het was even slikken toen ik, een aantal dagen geleden, tijdens een les merkte dat een aantal geëngageerde en gevorderde theologiestudenten nauwelijks hadden gehoord over ecofeminisme. Nochtans lijken deze culturele en theologische stromingen mij van groot belang in onze wereld vandaag, waar juist de uitdaging is om vormen van gemeenschapsopbouw te ontwikkelen die niet gebaseerd zijn op tegenstellingen of dualismen.

Ik denk niet dat het doel van feministische denkers erin bestaat om de reële bestaande dualismen of patriarchalismen te bestendigen door ze om te draaien, door bvb. van een man-vrouw naar een vrouw-man hiërarchie over te schakelen. Het uiteindelijke doel is om reëel (feitelijk) samenleven dat gebaseerd is op patriarchale machtsstructuren te bekritiseren en te veranderen in nieuwe vormen van samenleven waarin wederzijds respect, complementariteit en wederzijds waarderend relationaliteit de toon aangeven. Wie of wat een subject of een individu is, wordt dan niet meer bepaald door tegenstellingen en opposities, maar door wederzijdse relaties waarin een gemeenschap opgebouwd wordt die zich als één solidair geheel ontvouwt.

We moeten ons de vraag eerlijk stellen waarom we bestaande samenlevingsvormen, die als patriarchale machtsstructuren worden ontmaskerd, toch wensen te behouden. Waarom verbergen we de "reële" werkelijkheid van machts- of geldingsdualismen onder een saus van "gedachte" werkelijkheid, waarin we pogen deze onrechtvaardige tegenstellingen als economische, politieke, sociale of ontwikkelingsnoodzakelijkheden toe te dekken? Wat hebben we te verdedigen wanneer we proberen de man-vrouw hiërarchie te handhaven? Wat hebben we te verdedigen wanneer we weigeren een Kyoto verdrag te ondertekenen en daardoor de grote ongelijkheden in de wereld handhaven, terwijl we ze toedekken onder de mantel van economische ontwikkelingsmodellen? Wat hebben we te verdedigen wanneer we de God-mens relatie als een tegenstelling zien tussen God en mens, en niet als een verbondenheid die precies in de menswording van de Zoon aan het daglicht treedt?

Om de weerstand tegen ecofeministische benaderingen (die uitgaan van de lijdenservaringen ten gevolge van dualistisch geduide realiteit, maar die als doel hebben nieuwe samenlevingsvormen te ontwikkelen van wederzijdse verbondenheid) bespreekbaar te maken, is een intellectuele discussie dus niet voldoende, maar moet men ook een dieper onderscheidingsniveau bespelen: welke angsten en belangen, welke verlangens brengen ons tot de houding die we aannemen? De vraag is hoe deze onderhuidse belangen en verlangens ons denken en onze theologieën tekenen. Dit is een vraag die uiteindelijk ook zeer nauw aan het hart ligt van kerkelijke verantwoordelijken, die zich verzetten tegen de rol van het op zich gekeerde en autarke individu, en die pleiten voor een gevoeligheid voor ecclesiaal samenleven dat ontbrandt bij de kreet van de armen, van zij die schreeuwen van pijn omdat ze niet behoren tot de levengevende gemeenschappen.

De ecofeministische benaderingen zijn vandaag van groot belang, omdat ze de focus van het op zich gecentreerde individuele subject verleggen naar het relationele samenspel van subjecten die elkaar wederzijds opbouwen in een creatieve saamhorigheid. Die focusverlegging is cruciaal om te werken aan conflicttransformatie en de opbouw van duurzame vrede, om op een opbouwende manier om te gaan met globalisering zodat dit een middel wordt om de onrechtvaardigheden in onze geglobaliseerde wereld te ontmaskeren en tegen te gaan, om op een levensvatbare wijze aan duurzame toekomst te bouwen.

Voor wie geïnteresseerd is verwijs ik onder andere naar het werk van Rosemary Ratford Ruether en Ivone Gebara. Een andere belangrijke denker die ik ook als ecofeminist zou bestempelen is Leonardo Boff. We moeten het natuurlijk niet onmiddellijk eens zijn met alle theologische accenten die deze denkers leggen, maar het is wel heel vruchtbaar om de diepe zorgen en perspectieven die zij ter sprake brengen, ernstig te nemen, ook binnen onze theologieën.